Źródło: Profilaktyka logopedyczna w praktyce edukacyjnej. Tom 1. Pod redakcją Katarzyny Wesierskiej. Katowice 2012
Autor: Iwona Michalak-Widera
Promowanie rozwoju mowy i języka to cenne przedsięwzięcie stosowane przez specjalistów, propagujące podejmowanie działań wspierających rozwój komunikacji werbalnej dzieci od najwcześniejszych lat ich życia. Zagadnienia profilaktyczne są skierowane zarówno do rodziców, jak i do osób intencjonalnie oddziałujących na dzieci, zaczynając od wychowawców w żłobkach, przez nauczycieli przedszkoli i szkół, kończąc na pedagogach, psychologach i innych osobach zajmujących się wychowaniem dzieci (Dołęga, 2003). Celem promowania rozwoju mowy jest poszerzanie wiedzy z zakresu norm wymawianiowych i kształtowania się mowy, stosowania ćwiczeń usprawniających narządy mowne oraz aparat oddechowy, a także propagowania pięknej i wyrazistej wymowy polskiej. E. Stecko podkreśla, że profilaktyczne oddziaływania logopedyczne winny rozpoczynać się w okresie najwcześniejszego dzieciństwa, gdyż postępowanie logopedyczne nawet u 2‑, 3‑latka jest zdecydowanie trudniejsze i bardziej czasochłonne niż u niemowlęcia. Autorka tak wczesne podejmowanie oddziaływań argumentuje tym, że „w pierwszym okresie dzieciństwa wykształcenie zdolności mowy ma o wiele większe znaczenie niż późniejsze ćwiczenia, ponieważ po 4. roku życia partie mózgu odpowiadające za rozwój mowy osiągają swoją dojrzałość” (Stecko, 2001: 14). Po tym okresie ma miejsce wyłącznie korygowanie nieprawidłowości realizacyjnych. Oddziaływaniami profilaktycznymi powinny być objęte wszystkie maluchy, a zwłaszcza dzieci o nieharmonijnym rozwoju, wykazujące specjalne potrzeby edukacyjne, spowodowane trudnościami w uczeniu się wynikającymi z niepełnosprawności bądź innych przyczyn, do których zalicza się
np. zaburzenia emocjonalne, ADHD czy autyzm. Należące także do tej grupy dzieci opóźnione w rozwoju intelektualnym wymagają specjalnego postępowania wychowawczego, dydaktycznego, opiekuńczego, w tym również logopedycznego.
M. Grzegorzewska podkreśla, że aby u dziecka z obniżoną normą intelektualną nastąpił rozwój mowy „[konieczne jest uruchomienie] doznań sensomotorycznych i kinestetycznych wszelkich analizatorów, którymi może się ono posługiwać” (Bieniada‑Krakiewicz, 1995: 160). Profilaktyczne oddziaływania logopedyczne winny zatem uwzględniać dużą gamę ćwiczeń usprawniających narządy mowne, jak również zabawy oddechowe. Istotne jest wplatanie treningu słuchowego, który na etapie ćwiczeń na samogłoskach powinien być wsparty graficznymi odpowiednikami literowymi. Nieodzowne są także ćwiczenia dużej i małej motoryki. Najliczniejszą grupę ćwiczeń w ramach postępowania profilaktycznego, ze względu na ich udział w formowaniu barwy głosu, a zwłaszcza tworzeniu dźwięków mowy, tj. poszczególnych głosek języka polskiego, stanowią ćwiczenia narządów mowy (Walencik‑Topiłko, 2009). Wśród narządów mownych należy wyróżnić: język, wargi, podniebienie miękkie, żuchwę i policzki. W grupie ruchomych elementów narządów mownych „[język] jest jednym z narządów najistotniejszych, wpływających na jakość głosek” (Ostaszewska, Tambor, 1997: 16), zatem wymaga największej ilości ćwiczeń usprawniających. Budowa anatomiczna języka sugeruje konieczność inicjowania znacznej liczby ćwiczeń. Język składa się bowiem z dwóch grup mięśni: zewnętrznych i wewnętrznych. Wśród zewnętrznych wyróżnia się mięsień bródkowo‑językowy, mięsień gnykowo‑językowy i mięsień rylcowo‑językowy. Do wewnętrznych zalicza się: mięsień podłużny górny, mięsień podłużny dolny, mięsień poprzeczny języka, mięsień pionowy języka (Walczak‑Deleżyńska, 2004). Usprawnianie języka dziecka sprzyja doskonaleniu precyzyjności i szybkości jego ruchów, a także zmiany kształtu oraz położenia masy języka. Początkowo ćwiczenia języka rozpoczyna się od ruchów obejmujących możliwie największy obszar, tj. również na zewnątrz jamy ustnej. Kiedy dziecko jest gotowe do wywoływania głosek dotychczas nieprawidłowo realizowanych, konieczne jest zdecydowane wycofywanie ćwiczeń z językiem na zewnątrz jamy ustnej, gdyż żadna z głosek języka polskiego nie jest w ten sposób wypowiadana. Z praktyki logopedycznej wynika także, że u dzieci z obniżoną normą intelektualną trudniej eliminować utrwalone nawyki, stąd ćwiczenia ogólnie usprawniające narządy mowne, zwłaszcza języka, przekraczające obszar niezbędny do wymawiania poszczególnych głosek winny być prowadzone wyłącznie w początkowych, profilaktycznych oddziaływaniach logopedycznych.
Istotną grupę oddziaływań wchodzących w skład treningu profilaktycznego poza ćwiczeniami języka stanowią ćwiczenia warg. Ich celem jest usprawnienie mięśni warg, wśród których wyróżnia się: mięśnie obniżające wargi ust oraz mięśnie unoszące wargę ustną i kąty ust. Pierwszą grupę stanowią: mięsień szeroki szyjny, obniżacz wargi dolnej, obniżacz kąta ust, mięsień bródkowy. Do drugiej grupy należą: mięsień jarzmowy większy i mniejszy, mięsień śmiechowy, mięsień dźwigacza wargi górnej, mięsień policzkowy (Walczak‑Deleżyńska, 2004). Ważną rolę w wybrzmiewaniu głoski [u] czy głosek szeregu szumiącego odgrywa mięsień okrężny warg, zwany również zwieraczem ust. Brak umiejętności tzw. wysunięcia warg do przodu sprawia, że jakość tychże dźwięków mowy jest mało wyrazista. Mała ruchliwość wargi górnej wpływa również na jakość realizacji wielu dźwięków. M. Walczak‑Deleżyńska podkreśla: „[…] szczególnie górna warga bywa często w czasie mówienia nieruchoma, zbyt napięta lub asymetryczna” (2004: 68). Istotne jest zatem wprowadzenie wielu ćwiczeń usprawniających mięśnie odpowiedzialne za precyzyjne ruchy warg. Podniebienie miękkie ogrywa ważną rolę w jakości brzmienia głosek ustnych i nosowych. Składa się ono z pięciu par mięśni: mięśnia napinacza podniebienia, mięśnia dźwigacza podniebienia, mięśnia podniebienno‑językowego i podniebienno‑gardłowego oraz mięśnia języczka (Walczak‑Deleżyńska, 2004). „Od budowy i funkcjonowania podniebienia miękkiego zależy prawidłowy rezonans nosowy” (Walencik‑Topiłko, 2009: 17), niezbędny w realizacji niektórych głosek języka polskiego. Podniebienie miękkie odchyla się bowiem do tylnej ściany jamy gardłowej, umożliwiając przepływ powietrza przez nos. Nieprawidłowością wpływającą na jakość głosek jest także brak napięcia i unoszenia się podniebienia miękkiego ku górze podczas wymawiania głosek ustnych, co sprzyja nienormatywnemu, nosowemu brzmieniu samogłosek i spółgłosek ustnych (Walczak‑Deleżyńska, 2004). Jednym z warunków niezbędnych do wyrazistego wypowiadania głosek jest zatem sprawne działanie narządów mowy, czyli poszczególnych grup mięśni odpowiedzialnych za właściwe ułożenie narządów artykulacyjnych lub precyzyjne ich ruchy. Najprostszymi ćwiczeniami usprawniającymi narządy mowy są różnorodne grymasy twarzy wykonywane wspólnie z dzieckiem. Tak inicjowane zabawy pozwalają osobom o specjalnych potrzebach edukacyjnych łagodnie wchodzić w zakresy coraz trudniejszych ćwiczeń narządów mownych, umożliwiających bardziej wyrazistą wymowę. Logopeda, a następnie poinstruowani opiekunowie winni wielokrotnie powtarzać z dzieckiem ćwiczenia konkretnych ruchów języka, warg czy podniebienia miękkiego (Michalak‑Widera, Węsierska, 2009;
Chmielewska, 1995; Morkowska, 1998; Sachajska, 1987). Wszystkie ćwiczenia narządów mownych należy inicjować przed lustrem. W niektórych przypadkach dzieci z niepełnosprawnością intelektualną nie akceptują własnego odbicia lustrzanego. Przebieranie dzieci, np. w stroje różnych postaci z bajek czy zwierzątek, zdecydowanie sprzyja zachęceniu dziecka do powtarzania ćwiczeń przed lustrem. Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, ze względu na trudności w skupianiu uwagi, wymagają krótkich sesji i większej częstotliwości powtórzeń w ciągu doby. Czas ćwiczeń usprawniających narządy mowne nie powinien przekraczać jednorazowo dawki 5—7 minut i mieć miejsce dwu‑, trzykrotnie w ciągu doby. Wielu specjalistów podkreśla nadrzędną rolę prawidłowego oddychania dla czystej i wyrazistej wymowy (Doroszewski, 1991; Tarasiewicz, 2003; Toczyska 2000). Ćwiczenia oddechowe są proponowane jako jedne z podstawowych zarówno w pracy emisyjnej, w upłynnianiu wymowy, jak również np. w terapii zaburzeń artykulacji. Równie istotną rolę odgrywają one w profilaktycznych oddziaływaniach logopedycznych. Mimo iż ostateczne brzmienie głosu uzyskuje się dzięki pracy narządów mownych, zaś miejscem jego tworzenia jest krtań, to by nastąpiła fonacja, potrzebny jest prąd powietrza wydychanego z płuc. Dzięki ćwiczeniom usprawniającym aparat oddechowy niweluje się u dzieci, występujące zwłaszcza w młodszym wieku, nienormatywne dla języka polskiego mówienie na wdechu, spowodowane płytkim oddychaniem. Pewną grupę dzieci z obniżoną normą intelektualną cechuje także zbyt cichy głos. Trening oddechowy prowadzony w zabawowej formie pomaga wielu dzieciom specjalnej troski wzmocnić siłę głosu. Ćwiczenia usprawniające aparat oddechowy wpływają bowiem na powiększanie pojemności płuc i ekonomicznego zużycia powietrza oraz związaną z tym umiejętność uzyskiwania odpowiednio długiej fazy wydechowej, adekwatnej do wypowiadanej frazy (Tarasiewicz, 2003). Istotną kwestią związaną z wykonywaniem tych ćwiczeń jest przede wszystkim krótki czas ich trwania, tj. od około 3 do maksymalnie 5 minut jednokrotnie, ewentualnie dwukrotnie w ciągu doby. Nie należy zapominać, by praca nad oddechem jednorazowo nie przekraczała wyznaczonych granic czasowych oraz odbywała się w przewietrzonych pomieszczeniach. Forma ćwiczeń powinna być dostosowana do potrzeb dzieci, tj. powinna mieć charakter zabawy z wykorzystaniem rekwizytów, typu bańki mydlane, lekkie ozdoby do zdmuchiwania. W pracy z dziećmi o obniżonej sprawności intelektualnej niezależnie od wieku, podobnie jak ze wszystkimi małymi dziećmi, zaleca się dmuchanie na konkretne przedmioty, ze względu na widoczny efekt wykonywanej czynności. Gdy podczas ćwiczeń dziecko nie wykazuje chęci np. wydmuchiwania baniek mydlanych, nie należy zmuszać go do dalszych prób w tym zakresie. Należy zaproponować inny rodzaj ćwiczeń z zakresu profilaktyki logopedycznej, np. fonacyjnych czy usprawniania narządów mownych. W celu zachęcenia dziecka do kontynuacji ćwiczeń oddechowych podczas kolejnych spotkań należy urozmaicać zabawy w dmuchanie. Można zawieszać papierowe motylki czy kwiatki na nitkach o różnej długości ponad głową dziecka i proponować dmuchanie na te przedmioty. Dużą przyjemność powinno sprawić dziecku wspólne przygotowywanie płynu do wydmuchiwania baniek mydlanych, zaś efektem finalnym winno być sprawdzanie jakości produkowanych własnoręcznie baniek, w postaci ćwiczenia oddechowego. Zawody w przedmuchiwanie chrupki kukurydzianej lub papierowej kulki wzdłuż wyznaczonej trasy bądź dmuchanie na piórko, by uniosło się ponad głową dmuchającego, to szczególnie wskazane połączenie ruchu całego ciała z treningiem oddechowym. Kwintesencją ćwiczeń oddechowych jest śpiewanie prostych dziecięcych piosenek oraz recytacja wierszy. Efektywny trening oddechowy pozwala swobodnie dopowiadać bądź dośpiewywać końcówki fraz. Oddziaływania profilaktyczne w zakresie fonacyjnym, w stosunku do dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, powinny odwoływać się do konkretnych przedmiotów i sytuacji doskonale znanych dziecku. Klasyczne ćwiczenia fonacyjne polegają na wybrzmiewaniu samogłosek i spółgłosek w celu osiągnięcia najlepszej wyrazistości poszczególnych dźwięków mowy (Walczak‑Deleżyńska, 2004; Tarasiewicz 2003; Toczyska 2000). W postępowaniu logopedycznym w stosunku do dzieci z obniżoną normą konieczne jest równoległe wybrzmiewanie dźwięków mowy i wskazywanie odpowiedników znaków graficznych. Cennym wskazaniem dla uprzyjemnienia ćwiczeń fonacyjnych jest połączenie ich z ruchem małym, tj. grafomotoryką, lub dużym, czyli ruchami całego ciała. Zaleca się wypowiadanie np. głoski [a] z równoczesnym rysowaniem lub wskazywaniem przez dziecko kropek bądź linii na kartkach papieru, oddających obraz długości fonacji. Głoska winna być wypowiadana naprzemiennie krótko i długo. Szkicując pasmo górskie, równocześnie imitujemy wspinanie się po nim, wypowiadając wysoko [a], zaś pozorując schodzenie, wybrzmiewamy nisko [a]. Podobnie postępujemy ze wszystkimi samogłoskami ustnymi: [u], [i], [o], [e], [y]. Każda z samogłosek winna być wielokrotnie wypowiadana i tyleżkrotnie zilustrowana jako litera w odpowiednim kontekście graficznym, np. litera „a” wpisana w narysowane jabłka na drzewie. Inspirującą zabawą dla dziecka będzie naśladowanie odgłosu karetki pogotowia ratunkowego, czyli wybrzmiewanie połączeń samogłoskowych „ao”, straży pożarnej „ou”, wozu policyjnego „ia” z równoczesnym przemieszczaniem się po wyznaczonym terenie. Zabawy ruchowe z wykorzystaniem wyrazów dźwiękonaśladowczych, typu: „mu” — odgłosu ryczącej krowy czy „be” — dźwięku wydawanego przez barana, to także godny polecenia osobom pracującym z dziećmi z upośledzeniem intelektualnym przykład ćwiczeń fonacyjnych połączonych z ruchem całego ciała. E.M. Minczakiewicz podkreśla, że „dzieci specjalnych potrzeb edukacyjnych, bawiąc się, potrzebują niekiedy naprowadzenia ze strony dorosłego partnera i pokazania, jak można się bawić” (2006: 85). Wynika to z charakterystycznego dla dzieci z obniżonym poziomem intelektualnym myślenia konkretno‑obrazowego. Od terapeuty wymagane jest zatem kreatywne podejście do zakresu treściowego, niezbędnego do utrwalenia przez dziecko. Uzupełnieniem logopedycznego postępowania profilaktycznego są ćwiczenia logorytmiczne (Walencik‑Topiłko, 2005), czyli połączenie ruchu, muzyki i słowa z jego głównym elementem, tj. rytmem. Niezbędnymi rekwizytami do wystukiwania rytmu są instrumenty perkusyjne: bębenki, dzwoneczki, ale również wyposażenie kuchenne w postaci: garnków, metalowych misek, pokrywek czy łyżek. Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przedkładają w zabawach przedmioty codziennego użytku nad typowe zabawki (Minczakiewicz, 2006), toteż warto uwzględniać zainteresowania dzieci, by mimochodem przemycać ćwiczenia, np. rytmizujące. W zabawach warto wykorzystywać nagrania dziecięcych melodii i piosenek, ze względu na prostą linię melodyczną czy treści. Muzykę można łączyć z rytmicznymi ruchami ciała, wyklaskiwaniem rytmu rękami oraz wystukiwaniem stopami. W zalecanej grupie ćwiczeń, mających wpływ na efekty profilaktycznych oddziaływań logopedycznych u dzieci z obniżoną norma intelektualną, specjaliści dziedziny uwzględniają także ćwiczenia słuchowe. Rozwijają one zdolność różnicowania dźwięków mowy oraz umiejętność wyodrębniania ich, a także łączenia w wyrazy. W literaturze przedmiotu umiejętność tę określa się mianem słuchu fonemowego (Rocławski, 1991) lub fonematycznego (Styczek, 1982). Trening słuchowy dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi należy przeprowadzać zgodnie z zasadami pedagogiki specjalnej, stopniując trudność dozowanych treści nauczania (Polkowska, 1994). Uwrażliwianie na różne rodzaje dźwięków i zatrzymywanie uwagi na nich winno się rozpoczynać od zabaw niesprawiających dziecku większych trudności, tj. związanych z rozróżnianiem głosów osób bliskich, typu: „Kto woła: mama czy tata?”. Następnie można przechodzić do rozpoznawania dźwięków z otoczenia, np. „Co słychać za oknem?”, czy wyszukiwania źródła dźwięku, tj. „Gdzie jest dzwoniący telefon komórkowy?”. Do ćwiczeń trudniejszych należą zabawy w rozróżnianie dźwięków mowy, np. wypowiadanie słów z określoną głoską w nagłosie, wygłosie czy śródgłosie. Tu również zasada stopniowania trudności pomaga dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi osiągnąć sukces. Wprawki dykcyjne stanowią kwintesencję usprawniania narządów mownych, treningu oddechowego, fonacyjnego, słuchowego oraz zabaw logorytmicznych i ruchowych. Dlatego też powinno się je wprowadzać, gdy dziecko przećwiczyło, choć w minimalnej dawce, wszystkie z wcześniej proponowanych rodzajów zabaw. Wprawki dykcyjne u dzieci z obniżoną normą umysłową są realizowane podczas wygłaszania krótkich, rymowanych monologów i dialogów zawartych w tekstach teatrzyków dziecięcych, kukiełkowych czy cieni, a także podczas recytowania prostych wierszyków o treści doskonale znanej dziecku. Jednorazowa dawka wszelkich profilaktycznych ćwiczeń logopedycznych nie powinna przekraczać kilku, kilkunastu minut (Demel, 1994). Warunkiem efektywności treningu emisyjnego w pracy z dzieckiem o obniżonej sprawności umysłowej jest stosowanie przystępnej i zabawowej formy. Nagradzanie każdej formy aktywności dziecka, np. przez pochwały czy symboliczne gratyfikacje, wpływa pozytywnie na jego zaangażowanie. Specjaliści podkreślają, że dzieci, ucząc się w zabawie, bardziej aktywizują się w pracy, łatwiej osiągają zamierzony efekt oraz mają większą satysfakcję z wykonywanych ćwiczeń. Formy zabawowe wyzwalają również zainteresowanie i ciekawość małych użytkowników języka (Piszczek, 1997; Minczakiewicz, 2006). Profilaktyczne postępowanie logopedyczne wobec dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi pomaga w rozwijaniu sprawności językowej, niezbędnej w przyszłym dorosłym życiu. Od wiedzy i umiejętności przekazywania jej przez logopedów, opiekunów i nauczycieli w najmłodszym wieku będzie zależeć komunikatywność i zrozumiałość osób z upośledzeniem umysłowym przez otoczenie w ich dorosłym życiu.
Bibliografia
Bieniada‑Krakiewicz T., 1995: Rewalidacja upośledzonych umysłowo. W: Żabczyńska E., red.:
Maria Grzegorzewska, pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 149—169.
Chmielewska E., 1995: Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielce, Kielecka Oficyna Wydawnicza MAC.
Demel G., 1994: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Dołęga Z., 2003: Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa — prawidłowości rozwoju, diagnozowanie, profilaktyka. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Doroszewski W., 1991: O kulturę słowa. Wybór porad językowych. Warszawa, Książka i Wiedza.
Michalak‑Widera I., Węsierska K., 2009: Będę wielkim mówcą. Zabawy buzi i języka dla każdego smyka. Katowice, Unikat 2.
Minczakiewicz E.M., 2006: Zabawa w rozwoju poznawczym i emocjonalno‑społecznym dzieci o zróżnicowanych potrzebach i możliwościach. Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls.
Morkowska E., 1998: Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci, cz. 1, 2, 3. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Ostaszewska D., Tambor J., 1997: Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego . Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Piszczek M., 1997: Terapia zabawą. Terapia przez sztukę. Warszawa, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno‑Pedagogicznej MEN.
Polkowska I., 1994: Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Rocławski B., 1991: Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka . Gdańsk, Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Gdańskiego.
Sachajska E., 1987: Uczymy poprawnej wymowy. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Stecko E., 2001: Zaburzenia mowy u dzieci — wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne. Warszawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Styczek I., 1982: Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Tarasiewicz B., 2003: Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu. Kraków, Wydawnictwo Uniwersitas.
Toczyska B., 2000: Elementarne ćwiczenia dykcji. Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
Walczak‑Deleżyńska M., 2004: Aby język giętki… Wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej. Wrocław, PWST im. L.
Solskiego w Krakowie Wydziały Zamiejscowe we Wrocławiu.
Walencik‑Topiłko A., 2005: Piosenka jako forma pracy w logopedii i logorytmice. W: Młynarska M., Smereka T., red.: Logopedia. Teoria i praktyka. Wrocław, Agencja Wydawnicza a linea, s. 383—388.
Walencik‑Topiłko A., 2009: Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem. Gdańsk, Wydawnictwo Harmonia.
Summary
W stosunku do dziecka o obniżonej sprawności intelektualnej winny być podjęte możliwie najwcześniej profilaktyczne oddziaływania logopedyczne, w celu najlepszego przygotowania go do udziału w przyszłym życiu społecznym, opartym na komunikacji werbalnej. Postępowanie logopedyczne powinno uwzględniać szeroką gamę ćwiczeń usprawniających narządy mowne, tj. język wargi, podniebienie miękkie oraz zabawy oddechowe. Istotne jest wplatanie ćwiczeń słuchowych, a także treningu fonacyjnego opartego szczególnie na samogłoskach ustnych, zakończonego wprawkami dykcyjnymi, dostosowanymi do indywidualnych możliwości dziecka. W postępowaniu profilaktycznym należy odwoływać się do konkretnych przedmiotów i sytuacji doskonale znanych dziecku, np. równoległe wybrzmiewanie dźwięków mowy i wskazywanie odpowiedników znaków graficznych bądź łączenie fonacji z ruchem małym, tj. grafomotoryką, lub dużym, czyli ruchami całego ciała, co wynika z charakterystycznego dla dzieci z obniżonym poziomem intelektualnym myślenia konkretno‑obrazowego. Od osoby terapeuty wymagane jest zatem kreatywne podejście do zakresu treściowego ćwiczeń logopedycznych, niezbędnego do postępu w rozwoju mowy dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Iwona Michalak‑Widera
Ein Kind mit besonderen Bildungsbedürfnissen als ein Nutznießer der wirksamen logopädischen Prophylaxe
Zusammenfassung
Prophylaktisches logopädisches Verfahren sollte bei einem geistig leicht behinderten Kind möglichst am frühesten eingeleitet werden, damit das Kind für das auf verbale Kommunikation beruhende gesellschaftliche Leben so gut wie möglich vorbereitet wird. Logopädische Tätigkeit soll eine ganze Vielfalt von den die Leistung der Sprechorgane (Zunge, Lippen, weichen Gaumen) steigernden Atemübungen und Atemspielen berücksichtigen. Von großer Bedeutung sind dabei Hörübungen und die vor allem auf Mundvokale fußende Stimmbildungstraining mit den an individuelle Möglichkeiten des Kindes angepassten Diktionsübungen. Im prophylaktischen Verfahren soll man sich auf konkrete, dem Kind gut bekannte Gegenstände und Personen berufen, z.B.: paralleles Ausklingen von bestimmten Lauten und Hinweisen auf entsprechende grafische Zeichen oder die die Stimmbildung begleitende kleine Bewegung (Graphomotorik) oder die Bewegung des ganzen Körpers, die für konkret‑bildliches Denken der geistig leicht behinderten Kinder charakteristisch ist. Es wird von dem Therapeuten verlangt, den Inhalt von logopädischen Übungen kreativ zu betrachten, damit ein Kind mit besonderen Bildungsbedürfnissen seine Sprache erfolgreich entfalten kann.