Autor: Krystyna Gębuś, Iwona Michalak-Widera
Dla każdego ucznia, z racji uczestnictwa w procesie komunikacji werbalnej, niezmiernie istotne jest posługiwanie się poprawnie brzmiącym słowem mówionym. Wszystkie wady wymowy, nawet o tzw. niewielkim stopniu nasilenia, mogą zaważyć na karierze szkolnej dziecka. Zwłaszcza substytucja, elizja, jak i ubezdźwięcznienie głosek mają wpływ nie tylko na jakość komunikacji słownej, ale co istotniejsze leżą u podstaw problemów w poprawnym nabywaniu umiejętności czytania i pisania.
Wczesne rozpoznanie i usuwanie wad wymowy pomaga wyrównać deficyty rozwojowe i zniwelować trudności w nauce szkolnej. Logopedyczne badania przesiewowe służą wychwyceniu i podjęciu działań naprawczych zmierzających do usunięcia barier komunikacyjnych, jakimi są trudności w mówieniu. Badania takie, w ramach działań profilaktycznych Grupy Wsparcia Logopedów działających przy Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 1 i Zespole Szkół Specjalnych nr 11 w Katowicach, przeprowadzone zostały przez Iwonę Michalak-Widerę we współpracy z Krystyną Gębuś — pedagogiem szkolnym Szkoły Podstawowej nr 33 w Katowicach oraz Ewą Kaszą studentką Podyplomowego Studium Logopedii przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.
Badania były prowadzone w klasach I – III, w Szkołach Podstawowych nr 20, 22 i 33 w Katowicach. W klasach pierwszych przebadano 182 uczniów, do konsultacji logopedycznej zakwalifikowano 106 uczniów, tj. 58 procent dzieci. W klasach drugich zbadano 154 dzieci, z czego 52 uczniów wymaga dalszego postępowania logopedycznego, czyli 34 procent. Zaś wśród 184 uczniów klas III, aż 70 dzieci skierowano do badań właściwych, tzn. 38 procent. Ogółem przebadano 524 uczniów. Do badań właściwych zakwalifikowano 228 dzieci, co stanowi 44 procent badanych.
Ze względu na znaczną liczbę problemów w zakresie prawidłowej i czysto brzmiącej wymowy u uczniów klas nauczania zintegrowanego, istnieje konieczność systemowych działań nie tylko dotyczących terapii w szkołach, ale też profilaktyki i terapii logopedycznej, zanim dziecko przekroczy pierwszy raz próg szkolny, tj. w wieku przedszkolnym.
Ponieważ w szkołach objętych badaniami przesiewowymi nie pracują logopedzi, z powodu braku wakatów na godziny logopedyczne i etaty, po badaniach przeprowadzono pogadanki dla nauczycieli i wychowawców uczniów nauczania zintegrowanego. Podczas spotkań przedstawiono listy dzieci zakwalifikowanych do właściwych badań logopedycznych. Przyczyną niemożliwości postawienia diagnozy badanym uczniom było przeznaczenie testu przesiewowego, który pozwala jedynie na ogólną i bardzo pobieżną ocenę stanu wymowy dziecka. Wstępna selekcja uczniów z wadami wymowy pozwoliła, oczywiście orientacyjnie, ze względu na sposób badania, wyodrębnić dzieci z:
• substytucją głosek,
• sygmatyzmem międzyzębowym,
• sygmatyzmem bocznym,
• sygmatyzmem wargowo-zębowym,
• mową bezdźwięczną,
• rotacyzmem,
• rynolalią.
Nauczycielom przekazano jedynie nazwiska uczniów pogrupowane do:
• objęcia logopedycznym badaniem właściwym w poradni psychologiczno-pedagogicznej,
• konsultacji ortodontycznej,
• konsultacji laryngologicznej.
W tym miejscu nie sposób pominąć znaczenia ważnego ogniwa profilaktyki logopedycznej, którym są nauczyciele nauczania zintegrowanego. To oni poprzez systematyczne prowadzenie ćwiczeń ortofonicznych mogą w dużym stopniu wpływać na kształtowanie prawidłowej wymowy swoich uczniów. Odpowiednio dobrane teksty i zabawy przyzwyczajają dzieci do czysto brzmiących wypowiedzi.
Zalecany zestaw ćwiczeń ortofonicznych tj. ogólnie usprawniających mowę dzieci przekazany został w czasie spotkań — pogadanek z wychowawcami i nauczycielami klas nauczania zintegrowanego. Ćwiczenia pozwalają na prowadzenie ich przez osoby nie posiadające przygotowania w zakresie zagadnień logopedycznych.
Zestawy ortofoniczne zawierają:
1. ćwiczenia oddechowe,
2. fonacyjne z samogłoskami ustnymi,
3. usprawniające narządy mowne:
• język,
• wargi,
• podniebienie miękkie,
4. wprawki dykcyjne.
Tego rodzaju formą profilaktyki objęte mogą być wszystkie dzieci. Dzięki oddziaływaniom ortofonicznym uczniowie charakteryzujący się prawidłowym rozwojem mowy utrwalają dobre wzorce wymawianiowe. Natomiast dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, poprzez serie ćwiczeń, przygotowują aparat artykulacyjny do korekcji, zaś terapia logopedyczna winna być realizowana przez specjalistę logopedę, co wielokrotnie podkreślano podczas pogadanek. W przypadku uczniów ze zniekształceniami dźwięków oddziaływania ortofoniczne, podobnie jak dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, pozwalają przygotować do logoterapii prowadzonej wyłącznie przez logopedę, a w niektórych przypadkach, tzw. zastępowania głosek innymi prawidłowo brzmiącymi mogą doprowadzić do wyeliminowania wady wymowy.
Prowadzenie badań przesiewowych pozwala dostrzec niepokojącą skalę problemu zaburzeń wymowy u dzieci rozpoczynających długi etap edukacyjny. Niedostrzeganie związku wad wymowy z osiągnięciami edukacyjnymi dziecka może w poważny sposób zaważyć na jego sukcesach edukacyjnych. Należy pamiętać, iż profilaktyka jest zawsze najtańsza formą oddziaływań, a im wcześniej podjęta zostanie terapia, tym krócej ona trwa i mniejsze są jej skutki dydaktyczne i psychologiczne dla dziecka z wadą wymowy.
