Kwestionariusz obrazkowy do badania mowy dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym
[książka nie będzie wznawiana!
Nowa wersja kwestionariusza wydana pod tytułem „Logopedyczny test dla dzieci i młodzieży”.]
Zaprezentowany kwestionariusz wraz z kartą badania mowy to wynik długoletniej pracy z dziećmi z normą intelektualną i upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim i umiarkowanym, wykazującymi wady wymowy.
Wywiad służy odnotowaniu podstawowych informacji o dziecku i jego środowisku oraz o prowadzonej ewentualnie wcześniejszej terapii logopedycznej.
Karta badania mowy rejestruje także ocenę budowy i sprawności narządów mownych. Dokonuje się jej, polecając dziecku wykonanie czynności umożliwiających dokładną analizę języka, wędzidełka podjęzyczkowego, warg, podniebienia: twardego i miękkiego, żuchwy, zgryzu oraz uzębienia.
Badanie realizacji podstawowych głosek odbywa się w oparciu o kwestionariusz obrazkowy zawierający 38 tekturowych kart formatu A4. Jednej karcie odpowiadają ilustracje jednej z trzydziestu ośmiu podstawowych głosek języka polskiego. Na rewersie karty umieszczono podpisy, ułatwiające logopedzie identyfikację obrazków. Dodatkowym udogodnieniem jest chronologiczny zbiór nazw wszystkich rysunków na końcu testu.
Każdą głoskę zaprezentowano sześć razy. Dwie górne ilustracje każdej z kart przedstawiają nagłos danej głoski w najłatwiejszym sąsiedztwie, tj. samogłosek, dwie środkowe — jej śródgłos, a dwie ostatnie — prezentują wygłos danej głoski. W przypadku braku pozycji wygłosowej niektórych dźwięków przedstawia się je w śródgłosie w sąsiedztwie trudniejszym do wymówienia, tj. spółgłosek.
O ostatecznej formie kwestionariusza zadecydowały ograniczenia ilustratorskie i opinie dzieci, którym demonstrowano jego kolejne wersje. Na poszczególnych planszach ikony w prawym górnym rogu otoczono czarną ramką. Doświadczonemu logopedzie wstępna rozmowa i odpowiedź na pytanie: „Co widzisz na obrazku?” ze wskazaniem prawej górnej ilustracji w czarnej obwolucie wystarczą do oceny artykulacji danej głoski i przejścia do następnej. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy wskazać kolejno drugi obrazek z nagłosem, a następnie po dwa ze śródgłosem i wygłosem (jeśli istnieje) i ponowić pytanie: „Co to jest?”. W sytuacjach, gdy dziecko samodzielnie nie potrafi nazwać desygnatu, pomagamy dodatkowymi pytaniami, np. pokazując wizerunek „zimy”, pytamy: „Czy to jest lato?”. Należy pamiętać, że polecenie powtórzenia przez dziecko jakiegoś wyrazu po logopedzie daje obraz umiejętności powtarzania, a nie artykulacji dźwięków. Tylko samodzielne wypowiedzi dziecka wpisuje się w rubryce „Artykulacja podstawowych głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu”. Przy prawidłowych realizacjach nagłosu, śródgłosu i wygłosu (jeśli występuje) stawiamy znak plus „+”, w przypadku braku we wszystkich trzech pozycjach stawiamy znak minus „–”, przy błędnych — wypowiedź zapisuje się fonetycznie.
Obserwacja wypowiedzi podczas badania powinna pozwolić na odnotowanie w części „Mowa spontaniczna”, np. rodzaju seplenienia, bezdźwięczności, rotacyzmu, rynolalii (czyli mowy nosowej), jąkania lub upraszczania grup spółgłoskowych. Zdarza się, że dziecko wybrzmiewa wszystkie zilustrowane wyrazy prawidłowo. Dopiero w mowie potocznej pojawiają się błędne realizacje. Oznacza to, że nie dokonała się jeszcze automatyzacja wszystkich głosek. Dlatego należy przeprowadzić uzupełniające rozmowy na temat ulubionych zabawek lub spędzania przez dziecko czasu wolnego, aby zlikwidować wątpliwości w tym zakresie.
Wysłuchanie opowiadania pozwala również na ocenę poziomu słownictwa i posługiwania się formami gramatycznymi.
Informacje o stanie słuchu fonemowego uzyskuje się na podstawie ilustracji zawartych w publikacjach I. Styczka („Badanie i kształtowanie słuchu fonemowego” 1982) lub B. Rocławskiego („Słuch fonemowy i fonetyczny” 1991).
Zarówno syntezę, jak i analizę fonemową wyrazu należy rozpocząć od sylabowej i zakończyć głoskową.
Powtarzanie kilku wybranych głosek, sylab, wyrazów i zdań eliminuje wątpliwości związane z zaburzeniami w ośrodkach korowych zawiadujących mową. Pozwala na kontrolę funkcji słuchu fonemowego i kinestezji mowy, czyli czucia napięcia mięśni narządów artykulacyjnych.
Zdolność rozumienia wypowiedzi weryfikuje się podczas całego spotkania. Wydawanie poleceń typu: „Połóż misia na książce.”, „Weź do ręki ołówek, a długopis pozostaw na stole” rozwieje jakiekolwiek wątpliwości.
Ocenie logopedycznej poddaje się również głos, rejestruje się występowanie nosowania, sprawdza się sposób oddychania, tempo mówienia. Orientacyjnie bada się słuch dziecka i jego lateralizację, a także zakłócenia małej motoryki, tj. sprawności grafomotorycznej i dużej motoryki, czyli ogólnej sprawności ruchowej.
Diagnozując trudniejsze przypadki, należy uzupełnić informacje o dziecku i przeprowadzić dokładny wywiad z rodzicami bądź opiekunami, stąd na końcu karty badania mowy znaleźć można miejsce na wpisanie tychże informacji. Rubrykę „Konsultacje specjalistów” umieszczono w celu odnotowania wyników badań lekarskich bądź psychologicznych.
Na końcu pozostawiono miejsce na diagnozę i zaplanowanie programu terapii.
Rozmiar (wysokość/szerokość): 30 cm / 22 cm